Insanoğlu Belgeseli (The Mankind) 9. Bölüm Notları

Merhabalar.
Insanoğlu Belgeselinin 9. bölümü bizlere inançlardan daha çok bilime ne kadar önem verildiğini gösteren bir bölüm oldu. Insanoğlu olarak bilinmeyen her şeyi sorgulamaya başlıyoruz. Işte bu karanlık bir çağdan aydınlık bir çağa geçişimizin göstergesi.

Işte bu bölümün unutulmaz notları:

Keşfederiz, buluruz, sorgularız.
Dönüşüm başladı.

Eski bilim ve inançlar, kafa kafaya çarpışıyor.
Kuzey Amerika’da daha sonra şehirlere ve yollara bürünecek yerler şu anda orman. Artık öncüleri bilinmeyen yerleri sorguluyor.

New England, 1676. Hacıların göçünden 2 kuşak sonra 150 bin yerleşimci uçsuz bucaksız dağda hayatta kalma mücadelesi veriyor. Aralarında Luis ailesi de var. Ingiliz prütenlerden, 30 yıldır buradalar.



Vabenakiler ise 12 bin yıldır oradalar. 17. Asırda avcı toplayıcıların sayısı 55 milyon civarında. Dünyanın neredeyse  1/3’ü. Yeni Dünya’da yerli Amerikalıların oranı daha fazla, yerleşimciler 1/6’sı yalnızca.



Savaş başladı. Vabenakiler, Luis ailesinden 9 kişiyi öldürdü. Aralarında kaçmayı başaranlar da var.



3 yaşındaki bir kız: Mercy Lewis (http://en.wikipedia.org/wiki/Mercy_Lewis). 16 yıl sonra bir çağın geçişini gösterecek olan bir mahkemede şahitlik edecek.



1692, Salem Massachusetts (http://en.wikipedia.org/wiki/Boston,_Massachusetts). Bir cemaat artık çözülmekte. 65 yaşındaki Martha Corey (http://en.wikipedia.org/wiki/Martha_Corey). Sofu hristiyan, klise müdarimi. Mercy Lewis ve 9 kadın tarafından cadı olduğu iddia ediliyor.



Mercy Lewis’in rüyalarına giriyormuş. Corey bir cadıymış, ondan korktuklarını söylüyorlar. Elini bile sürmeden canlarını yaktıklarını söylüyorlar. Salem’de yaşayanlar prüster. Şeytandan çok korkuyorlar. Salem Cadı Mahkemelerinde işler çok karışık.



Batı 300 yıl boyunca cadı avı çılgınlığına tutuldu. 45 bin kişi öldü.  Bunların %80’i kadın. 20 bin kişi idam edildi. 14 yıl sonra kızlardan biri verdiği ifadeyi geri çekti ve şeytan tarafından kandırıldığını söyledi. Mercy Lewis bir daha hiç konuşmadı.



Korku ve Batıl Inançlar Çağı Bitiyor!

New England’dan yarım dünya ötede, en zor yaşam alanları var: Sibirya. ABD’nin tam 1,5 katı büyüklüğünde. Dünyadaki karaların %10’unu oluşturuyor.



Samian Deznef, bir avcı ve keşifçi. Evinden 3800 km uzakta bir malın peşinde: Kürk. Altından 4 kat daha pahalı. Sibirya’da son 10 bin yılın en son günleri yaşanıyor.



Deznef’in avcı grubu hayatta kalmak için günde 6 bin kalori almak zorunda. Bu yüzden ağaç kabuklarını hatta geyik dışkılarını dahi yediklerini söylüyorlar.  Ancak bir sorun var, burası aynı zamanda Evenkilerin de yeri (http://en.wikipedia.org/wiki/Evenki). Hızlı ve sessizler.



Ren geyiği ucundan yapma ok uçları kafa tasını delebiliyor. Ancak karşı tarafın karşı koyulmaz bir aracı var: Tüfek. Namlu hızı saatte 1120 km. Okunkinden 7 kat daha hızlı.

Çatışma bitiyor. Deznef evine zengin olarak dönüyor. Kürk ticareti 2 kıtada da sürüyor. Rusya, Sibirya ve Alaska’yı egemenliğine alıyor, 4 kat daha da büyüyor. Kuzey Amerika’da kürk ticareti de tutuyor.
Artık yepyeni bir başkent doğuyor: New York.



Yeni Keşifler Doğuyor!

Kürk, şeker, çay ve tütün… Ancak nakliyat zor iş. Yolculukların 1/5’i felaketle sonuçlanıyor. Denizler mezarlık gibi. Denizciler açıları gökcisimlerine göre ölçüp yıldız haritalarıyla kıyaslıyor. Ancak basit ve hatalı… Bir adam seyir koşullarını değiştirecek. Ingiliz Kraliyeti Gökbilimcisi John Flamsteed (http://tr.wikipedia.org/wiki/John_Flamsteed), duvar teleskopu yapıyor.



Batıl inançlar yerini bilime bırakıyor, kalbin sırları bulunmaya çalışılıyor, insanlık ilerleyerek tek hücreli canlılar inceleniyor. Şimdiye kadar ilk kez yer çekimini anlıyoruz. Dünyanın güneşin etrafında döndüğünü de kanıtlıyoruz.

Flamsteed, duvar teleskopu için 14 ay uğraşıyor. Bu icatla, geceleyin yıldızların açısını düzgün görebilmek için hata düzelten bir teleskop. Kral projeye yatırım yaptı ancak para bitti. Flamsteed o ana kadar biriktirdiği bütün parayı icadına harcıyor. Bugünün parasıyla çeyrek milyon dolar.

Sonunda icadı gayet başarılı oluyor.



Flamsteed, her yıldıza özel bir işaret veriyor. Kesin pozisyonlarını kaydetmek için 28 bin ölçüm yapıyor. Bilinen yıldızların sayısını 3’e katlıyor ve 3 bine çıkartıyor.

Yıldız haritaları eskisine oranla 15 kat daha iyi.

Yeni Keşifler Yeni Çağı Açıyor

James Cook, insanlığın gördüğü en büyük kâşif. Dünya haritasının 1/3’ü eksik. Cook, 74 kişilik mürettebatı var. Geminin alt kademesinde, tavan 1,5 m’den daha alçak, mürettebat burada yaşıyor.



Hiç bilinmeyen okyanusa geçiyorlar: Pasifik. Denizde geçen 20 ay… Yeni kıta gözüküyor: Okyanusya.

Avustralya’nın Aborjinleri (http://tr.wikipedia.org/wiki/Avustralya_Aborjinleri) bu kıtaya 50 bin yıl önce geldiler. Dünyada yaşayan en eski kültür. 250 lisan, 600 lehçe. Baltalarını keskinleştirmeyi Avrupa’dan 15 bin yıl önceden biliyorlardı. Cook yerlilerle anlaşmaya çalışıyor. Ancak yerliler saldırıyordu. Sonradan buraya Ingiliz Imparatorluğu adına el koyacak.



Burası dünyanın en büyük adası. Kendine özgü evrim geçirdi. Burada bulunan canlıların %85’i başka hiçbir yerde yok. Bu sistemi kayda geçen ise dünyanın en önemli botanikçilerinden birisi: Joseph Banks (http://tr.wikipedia.org/wiki/Joseph_Banks).  

Bilim artık %25 daha fazla şey biliyor. 125 bin tane bitki türü keşfedildi. Şimdi ise Avustralya’dan gidiliyor. 32 bin km yolları var.  Gece saat 11, yolculuğun 5. Haftası. Gemi bir resife çarpıyor. Gemideki her şey atılıyor. Içilecek sular, yiyecekler… Bir tek değerli bilimsel bulgular saklanıyor. Nihayet 23 saat sonra yükselen sularla gemi kurtuluyor.

Altlarında 2200 km uzunluğunda bir labirent var: Büyük Bariyer Resifi. Dünya harikalarından birisi. Uzaydan görülebilen bir organizma. En büyük canlı topluluğu.



Cook, Avustralya’nın, Yeni Zelanda’nın, Amerika’nın ve Pasifik Okyanusu’nun haritalarını çıkarttı.

Yıldırım Bir Elektrikmiş!

Dünyanın diğer ucunda bir mucit ateşle oynuyor: Benjamin Franklin (http://tr.wikipedia.org/wiki/Benjamin_Franklin). Mucit, girişimci ve ABD’nin ilk fırtına takipçisi.



Bir oyuncakla geleceği şekillendirecek. Var olduğu günden beri en yıkıcı güç yıldırım olarak bilinir. Dünyada fırtınalar esnasında düşen 16 bin yıldırım, 24 bin can alıyor. Her yıldırım 1 ton TNT gücünde. Düştüğünde 29 bin derece ısı yayıyor. Güneşten 5 kat sıcak. Salem Cadı olaylarından yalnızca 60 yıl geçti. Franklin, yıldırımın bir elektrik biçimi olduğunu kanıtlayacak, bunun için Tanrı’nın gazabı inancına meydan okuyor. Teorisini kanıtlamak için özel bir uçurtma kullanıyor. Üstünde madeni bir tel, altında madeni bir anahtar var. Uçurtma uçtuğunda, bulutlardan statik elektrik geliyordu.

Franklin keşfini farklı icada dönüştürüyor. Dünyanın ilk paratoneri. Bugün bile hiç değiştirilmeden kullanılıyor. Elektriklenmiş havadan gelen akım, pozitif ve negatif yükü tanımlıyor.



Bu deney yepyeni bir gücü çıkarıyor: Ampul.



Kolonilerin Özgürlük Savaşı - Amerika Devrim Savaşı

New Hampshire, 1772. Milyoner Abeziner Matchet (ismini tam olarak yazamadım). Kararlı, isyancı. Sıfırdan başlayan bir adam. Servetini dünyanın ilk kaynağından edindi: Ormandan. 5 milyar dönüm, 50 milyondan fazla ağaç…



Ingiltere Kralı ormanların kendilerine ait olduğunu söylüyor. Ingiltere gemilerinin 1/3’ü burada yapılıyor. Bir savaş gemisi için 6 bin ağaç kesiliyor. Bu günümüzde bir uçak gemilerine denk.

Boston’da 4 Amerikalının başına 1 kırmızı ceketli düşüyor.



Yeni dünyadan gelen mallar her yıl Britanya’ya 4 milyar dolar sağlıyor. Çıkan bir çatışmada Ingiliz askerler 5 sivili öldürüyor: Boston Katliamı (http://en.wikipedia.org/wiki/Boston_Massacre).

Isyancı adamımız Ingiltere Kralı’nın malını satmakla suçlanıyor. ABD’deki isyan ruhu insanlığı değiştirecek.

New Hampshirelı kereste tüccarı Macit, Ingiltere Kralını ve temsilcilerine bir mesaj yolluyor. Karşısında şerif ve yardımcısı var. Cezası çalmakla suçlandığı her kütük için bir sopa. Buna çam ağacı isyanı deniyor.

1 yıl sonra Bostonlılar 1 milyar dolarlık çayı döküyor. ABD tarihinin en ünlü direnişi. Bu tarihte Boston Çay Partisi olarak da bilinir (http://en.wikipedia.org/wiki/Boston_Tea_Party).



1775, Lexington. Sıradan Amerikalılar Ingilizlere karşı savaşacak. 13 koloninin geleceği tehlikede. Bağımsızlık Savaşı başlıyor. 

1 yıl sonra 4 Temmuz 1776’da Philadelphia, Persilvanya’da 2. Kıtasal Kongresi’nde (http://en.wikipedia.org/wiki/Second_Continental_Congress) bağımsızlık bildirgesi yayınlanıyor. Benjamin Franklin, bilimden siyasete geçiyor. 13 koloninin bağımsızlığını sunuyor.

Yazan ve düzenleyen: Recep ŞERIT

Ek: Amerika Devrim Savaşı'ndaki söz konusu kişilerin tam olarak isimlerini yazamadığımdan aşağıda belirttiğim kaynaklardan bütün bilgileri edinebilirsiniz.

1. http://en.wikipedia.org/wiki/American_Revolutionary_War
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Battles_of_Lexington_and_Concord


Keyifli okumalar,
Recep.